آیه 4 سوره دخان

فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ «4»

فِيها يُفْرَقُ‌: در آن بيان كرده و فيصل داده شود، كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ‌: هر امرى كه حكم كرده شده است در تمام سال، ارزاق و جميع منافع و مضار بندگان در دنيا مانند پستى و بلندى و سخط و رضا و قبول و رد و وصال و فراق و شقاوت و سعادت و رجا و يأس و تعيين اعمار و آجال و غير آن از ساير احوال بر وجهى كه قابل زياده و نقصان نباشد در هيچ حال.

«1» تفسير مجمع البيان، ج 5، ص 61، چاپ كتابخانه آية اللّه العظمى المرعشى النجفى.

«2» تفسير نور الثّقلين، ج 4، ص 620، چاپ دار الكتب العلميه قم به نقل از تفسير على بن ابراهيم.

جلد 12 - صفحه 11

وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ «2» إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ «3» فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ «4» أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ «5» رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «6»

رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ «7» لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ يُحْيِي وَ يُمِيتُ رَبُّكُمْ وَ رَبُّ آبائِكُمُ الْأَوَّلِينَ «8» بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ «9» فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ «10» يَغْشَى النَّاسَ هذا عَذابٌ أَلِيمٌ «11»

ترجمه‌

سوگند بكتاب واضح روشن‌

همانا ما فرستاديم آنرا در شب با بركت و خيرى همانا ما بوديم بيم دهندگان‌

در آن تقدير شود هر كار درستى‌

بفرمانى از نزد ما همانا ما بوديم فرستندگان‌

براى بخشش از پروردگار تو همانا او است آن شنواى دانا

پروردگار آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو است اگر هستيد يقين كنندگان نيست‌

معبودى جز او زنده ميكند و ميميراند پروردگار شما و پروردگار پدران شما كه پيشينيانند

ولى آنها در شك ببازى مشغول ميباشند

پس انتظار كش روزى را كه مى‌آورد آسمان دود آشكارى را

كه فرا ميگيرد مردمان را اينست عذاب دردناك.

تفسير

خداوند متعال بعد از افتتاح سوره بلفظ حم كه بيان آن در سور سابقه شد قسم ياد فرموده بقرآن كه نوشته آشكار خدا و بيان كننده معارف حقّه حقيقيّه است كه ما نازل نموديم آنرا در شب با خير و بركتى كه آن شب قدر است يكجا در بيت المعمور كه مسجد ملائكه است در آسمان و بتدريج در ظرف مدّت بيست سال بر پيغمبر خود محمّد بن عبد اللّه صلّى اللّه عليه و اله و سلّم چون بناى ما بر اين بوده كه ميترسانديم بندگان خود را از اموريكه بايد از آن اجتناب نمايند از فعل‌

جلد 4 صفحه 621

حرام و ترك واجب و در آن شب خداوند تقدير ميفرمايد هر امرى را از خير و شرّ و خوب و بد و هر چه واقع شود در مدّت يك سال و از براى او است تغيير و تبديل و تقديم و تأخير در اجلها و روزيها و بلاها و مرضها و عوارض ديگر و زياد ميكند و كم مينمايد بر حسب مشيّت و اراده خود هر چه را بخواهد و بتوسط ولىّ زمان در خارج تحقّق مى‌يابد چنانچه از روايت مجمع از صادقين عليهما السّلام و روايت قمّى ره از آن دو و از امام كاظم عليه السّلام استفاده ميشود و در روايت كافى از امام باقر عليه السّلام امر حكيم كه در شب قدر نازل ميشود بيك حكم محكم كه اختلاف در آن بهيچ وجه روى ندهد تفسير شده و خدا ميفرمايد مقدّر ميشود هر امر محكمى در حاليكه امرى است از نزد ما چون بناى ما بر ارسال رسل و انزال كتب بوده و هست براى بخشش و بخشايش از جانب پروردگار بر بندگان و خداوند او است كه تمام ادعيه و اقوال مردم را ميشنود و بتمام حوائج و اعمال آنها دانا و خبير است او خالق و مربّى و نگهدار آسمانها و زمين و تمام موجودات ما بين آنها است و اگر مردم اهل تحصيل معرفت و يقين باشند باين تصديق نائل خواهند شد و كلمه رب در ربّ السّموات يا بدل است از رب در ربّك يا خبر است از مبتداء محذوف كه هو باشد و لذا برفع نيز قرائت شده و آن احسن است و معبود بحق منحصر در خدا است كه هميشه مى‌بينيد در كار است زنده ميكند و ميميراند چنانچه پيشينيان و پدران شما را بوجود آورد و ميراند و شما را پديد آورد و ميميراند ولى افسوس كه مردم نادان در شك و ترديد بسر ميبرند و در مقام تحصيل علم و معرفت نيستند و سرگرم بدنياى دو روزه و لهو و لعب كودكانه آن شده‌اند و از آخرت و عاقبت امرشان بى‌خبرند پس منتظر باش و بگو منتظر باشند روزى را كه در آسمان دودى آشكار گردد كه بين مشرق و مغرب را پر كند و چهل شبانه روز بماند و از آن دود مؤمن حالتى مانند زكام پيدا كند و كافر مانند مست گردد و دود از راه بينى و گوش و نشيمنش بيرون آيد و اين اوّلين علامت از علائم قيامت است كه در حديث نبوى ذكر شده و قريب به اين معنى را از امير المؤمنين عليه السّلام در جوامع نقل نموده و قمّى ره نقل فرموده اين وقتى است كه بيرون آيند از قبرها در رجعت فرو گيرد آنها را تاريكى پس گويند اين عذابى است دردناك و فرق در لغت حكم كردن و جدا

جلد 4 صفحه 622

نمودن است و اينجا تقدير و تفصيل اراده شده.

فِيها يُفرَق‌ُ كُل‌ُّ أَمرٍ حَكِيم‌ٍ «4»

‌در‌ ‌آن‌ ليله مباركه‌ و ليلة القدر خداوند جدا مي‌فرمايد تمام‌ اموري‌ ‌که‌ ‌در‌ سال‌ ‌براي‌ ‌هر‌ يك‌ تقدير فرموده‌ موافق‌ حكمت‌ و مصلحت‌. ‌اينکه‌ آيه شريفه‌ صريح‌ ‌ يا ‌ كالصريح‌ ‌است‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌که‌ ‌در‌ شب‌ قدر و ليله مباركه‌ تقدير امور ميشود ‌که‌ ‌در‌ سال‌ ‌بر‌ ‌هر‌ يك‌ ‌از‌ بندگان‌ آنچه‌ مقرر فرموده‌ واقع‌ ميشود ‌از‌ موت‌ و حياة، صحت‌ و مرض‌، غنا و فقر، نعمت‌ و بلا، عزت‌ و ذلت‌ ‌که‌ معناي‌ فِيها يُفرَق‌ُ كُل‌ُّ أَمرٍ حَكِيم‌ٍ ‌است‌ و تعبير. بحكيم‌ ‌براي‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ تمام‌ وفق‌ حكمت‌ و مصلحت‌ ‌است‌، و معناي‌ قدر همان‌ تقدير امور ‌است‌ نه‌ تقدير بمعناي‌ تضييق‌ ‌باشد‌ ‌که‌ ميفرمايد: وَ مَن‌ قُدِرَ عَلَيه‌ِ رِزقُه‌ُ فَليُنفِق‌ مِمّا آتاه‌ُ اللّه‌ُ طلاق‌ آيه 7، و نه‌ بمعني‌ قدر و منزلت‌.

]

(آیه 4)- این آیه توصیف و توضیحی است برای شب قدر، می‌گوید: شب قدر شبی است که «در آن هر امری از امور بر طبق حکمت الهیه تفصیل و تبیین می‌شود» (فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ). این بیان هماهنگ با روایات بسیاری است که می‌گوید: در شب قدر مقدرات یک سال همه انسانها تعیین می‌گردد، و ارزاق، و سر آمد عمرها، و امور دیگر، در آن شب تفریق و تبیین می‌شود.